BADANIA OBSERWACYJNE – podstawowe zagadnienia

Obserwacja jest chętnie stosowaną metodą naukową, bogatą w liczne techniki ułatwiające gromadzenie i kategoryzowanie danych. Poznajmy kilka fundamentalnych pojęć, jakie wiążą się z problematyką badań obserwacyjnych.

Rodzaje badań obserwacyjnych

Zasadniczy podział stosowany współcześnie dotyczy podstawowego założenia metodologicznego oraz poziomu skomplikowania towarzyszących badaniom obserwacyjnym technik:

• obserwacja swobodna (otwarta) – sprawnie sumuje informacje o badanym przedmiocie i umożliwia zwinne poruszanie się w określonej dziedzinie – na wyznaczonym obszarze prowadzonego oglądu. Pełni ważną rolę w fazie początkowej, czyli na etapie planowania zakresu badań obserwacyjnych.
• obserwacja systematyczna – jest formułą wyżej zorganizowaną. Pozwala wykryć system zależności i powiązań między analizowanymi przedmiotami. Ujmuje problematykę zagadnień, czas zachodzących procesów oraz instrumenty i sposoby pozyskiwania wiedzy. Wymaga jednak zastosowania wielu narzędzi pomocniczych. Biorąc pod uwagę stosunek badacza do przedmiotu, na którego temat pobiera on informacje, można mówić o obserwacji bezpośredniej, kiedy wskazana jest osobista obecność naukowca, lub pośredniej, jeżeli dane gromadzą pośrednicy. Intrygującą formą obserwacji bezpośredniej jest w badaniach obserwacyjnych obserwacja uczestnicząca (ukryta lub jawna), kiedy to naukowiec staje się na czas jakiś częścią społeczności, której się przygląda.

Narzędzia stosowane w badaniach obserwacyjnych

To właśnie możliwość tworzenia rozmaitych kombinacji i wariantów – łączenia różnych metod obserwacji z dobieranymi w zależności od potrzeb i założeń eksperymentalnych instrumentami do pozyskiwania i gromadzenia faktów – czyni z badań obserwacyjnych niezwykle ciekawą dziedzinę nauk empirycznych. Na potrzeby niniejszego wstępu zdecydowanie wystarczy napomknąć o dwóch najważniejszych narzędziach badawczych, czyli technikach standaryzowanych bądź niestandaryzowanych. Każda z nich ma swoje plusy. Niestandaryzowane, do których zaliczyć można notatki, opisy czy rejestrację audio i wideo (albo też fotograficzną), umożliwiają zebranie materiału bogatego i różnorodnego. Jednak dopiero standaryzacja – a zwłaszcza jej szczególna forma w postaci arkusza obserwacyjnego – pozwala zweryfikować informacje i prawidłowość oglądu, naświetlić zjawiska i relacje, czy też wyszczególnić niektóre aspekty i podkreślić ich rangę. Dodatkowo, badania obserwacyjne można nazywać obiektywnymi i naukowymi dopiero wówczas, gdy pobrane dane są możliwe do sklasyfikowania i zestawienia z tymi, które zgromadzili inni naukowcy. Dzięki arkuszowi jest to wykonalne.